काठमाडौं - आजको दिन नेपाली इतिहासमा एउटा अत्यन्तै विशेष र गर्विलो दिन हो । आज अर्थात् २०४६ चैत २६ गते पञ्चायती व्यवस्थाको अन्त्य गरी बहुदलीय प्रजातन्त्रको पुनर्स्थापना भएको थियो । जसले नेपाललाई निर्दलीय शासनबाट बहुदलीय लोकतन्त्रतर्फ उन्मुख गरायो ।
वि.सं. २०१७ पुस १ मा राजा महेन्द्रले निर्वाचित सरकारलाई विस्थापित गरी सुरु गरिएको पञ्चायती शासन ३० वर्षपछि, वि.सं. २०४६ चैत २६ गते, जनदबाबका अगाडि ढलेको थियो। नेपाली कांग्रेस र संयुक्त वाम मोर्चाको नेतृत्वमा ५० दिन लामो निरन्तर संघर्षपछि नेपालले पुनः लोकतान्त्रिक शासन प्रणालीको सुरुवात गरेको हो।
वि.सं. २०४६ फागुन ७ देखि सुरु भएको शान्तिपूर्ण जनआन्दोलन देशका गाउँदेखि राजधानीसम्म चर्किदैं गयो। आन्दोलनको नेतृत्वमा कांग्रेस नेता गणेशमान सिंहले गरेका थिए । जसको करिश्मा र समर्पणले जनतालाई एकताबद्ध गरायो।
यस आन्दोलनमा संयुक्त वाम मोर्चाका नेताहरू पनि सक्रिय रूपमा सहभागी थिए । जसको नेतृत्व सहाना प्रधानले गरेकी थिइन् । बाबुराम भट्टराई लगायतका नेताहरू पनि अग्रपंक्तिमा थिए। आन्दोलनका क्रममा दर्जनौं आन्दोलनकारीले सहादत पाए । सयौंले घाइते भए र हजारौं जेल परे।
राजा महेन्द्रले स्थापन गरेको पञ्चायती शासनले विरोधको आवाज दबाउने, अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता नियन्त्रण गर्ने र राजनीतिक कार्यकर्ताहरूमाथि अमानवीय दमन गर्ने नीति अख्तियार गरेको थियो।
वि.सं. २०२० मा जनकपुरमा बम काण्डमा संलग्न ठहर गरिएका दुर्गानन्द झालाई मृत्युदण्ड दिइएको थियो। २०३० को दशकमा बीपी कोइरालामाथि पटक–पटक गिरफ्तारी, विद्यार्थी आन्दोलनको दमन र जनमत संग्रहको धाँधलीले पञ्चायती शासनप्रति जनआक्रोश अझै बढाउँदै लग्यो।
वि.सं. २०४५ मा भारतसँगको व्यापार तथा पारवाहन सन्धि नवीकरण नभएपछि भारतले नेपालसँगका अधिकांश नाका बन्द गर्यो। त्यसपछि देशमा खाद्यान्न, इन्धन लगायत अत्यावश्यक वस्तुहरूको चरम अभाव उत्पन्न भयो।
यो असहज स्थितिले जनआक्रोशलाई अझ चर्कायो। त्यसैको प्रतिफलस्वरूप चैत २४ गते राजा वीरेन्द्रले तत्कालीन प्रधानमन्त्री मरिचमान सिंहको मन्त्रिपरिषद् विघटन गरी लोकेन्द्र बहादुर चन्दको नेतृत्वमा तीन सदस्यीय मन्त्रिपरिषद् गठन गरे।
चैत २५ र २६ गतेको आन्दोलनको व्यापकता र राष्ट्रिय–अन्तर्राष्ट्रिय दबाबका कारण अन्ततः राजा वीरेन्द्र जनताको शक्तिसामु नतमस्तक हुन बाध्य भए। चैत २६ को साँझ सिंहदरबारमा आयोजित संवादपछि बहुदलीय व्यवस्था पुनःस्थापित गर्ने सहमति भयो।
यही दिन पञ्चायती व्यवस्था अन्त्यको औपचारिक घोषणा भएको थियो, जसले नेपालको इतिहासमा नयाँ अध्याय थप्यो – संवैधानिक राजतन्त्र अन्तर्गत बहुदलीय प्रजातन्त्रको उदय भयो।
चैत २६ ले न केवल शासन प्रणालीको रूप परिवर्तन गर्यो, यसले नेपाली जनताको चेतना, आवाज र सहभागिताको युगको थालनी गर्यो।
आज, २०८१ सालको चैत २६ मा हामीले विगतको इतिहास सम्झेर, जनआन्दोलनका सहिदहरूलाई श्रद्धाञ्जली दिँदै, लोकतन्त्रको रक्षा र समृद्धिको यात्रामा नयाँ अठोट लिनुपर्ने दिन हो।
चैत २६ – न केवल एक मिति हो । यो त नेपाली जनताको आत्मसम्मान र अधिकारको पुनर्जन्म हो।
