काठमाडौं - नेपालको उच्च शिक्षा इतिहासमा महत्वपूर्ण स्थान ओगटेको त्रिचन्द्र क्याम्पस मात्र शैक्षिक गन्तव्य होइन, यो विद्यार्थी राजनीतिको एउटा प्रमुख केन्द्र पनि हो। विद्यार्थी संगठनहरूले लोकतन्त्र, शैक्षिक सुधार र सामाजिक परिवर्तनका लागि लामो संघर्ष गर्दै आएका छन्। स्ववियु (स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियन)निर्वाचनले पुनः एक पटक विद्यार्थी राजनीतिप्रति चासो बढाएको छ। तर, २१औँ शताब्दीका विद्यार्थीहरूको राजनीतिक प्राथमिकता के हुनुपर्छ? के विद्यार्थी राजनीति अझै पुरानै संरचनाभित्र सीमित रहन्छ, वा नयाँ पुस्ताले नयाँ दिशा अपनाउँछ आगामी दिनमा हेर्न बाँकी छ?

नेपालकै पहिलो उच्च शिक्षा प्रदान गर्ने त्रिचन्द्र क्याम्पसले लामो समयदेखि विद्यार्थी नेतृत्व उत्पादन गर्दै आएको छ। यहाँबाट अध्ययन गरेका विद्यार्थीहरू राजनीतिमा स्थापित मात्र भएका छैनन्, राष्ट्रको नीति निर्माणमा समेत प्रभावशाली बनेका छन्। तर, पछिल्ला वर्षहरूमा विद्यार्थी राजनीतिले आफ्नै मौलिक उद्देश्य गुमाउँदै गएको भन्दै केही शिक्षाविद् र विद्यार्थीहरू चिन्तित छन् । २१औँ शताब्दीको वैश्वीकरण, प्रविधिको विकास र आधुनिक शैक्षिक आवश्यकतासँग विद्यार्थी राजनीति कतिको समायोजन भइरहेको छ? मलाई लाग्छ यसतर्फ हाम्रा विद्यार्थी संगठनहरूले सोच्न भ्याएका छैनन् । भोलि देशलाई दिशानिर्देश गर्ने विद्यार्थीहरूले २१‌औं शताब्दी सुहाउँदो ढंगले विद्यार्थी आन्दोलनलाई अगाडि लैजान जरुरी छ ।

स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियन (स्ववियु) निर्वाचन प्रत्येक दुई वर्षमा हुने भए पनि लामो समयदेखि नियमित हुन सकेको थिएन। तर, निर्वाचनले विद्यार्थी राजनीति अझै जीवित रहेको देखाएको छ । यस निर्वाचनले नयाँ पुस्ताका विद्यार्थीहरूलाई राजनीति गर्ने अवसर मात्र प्रदान गर्दैन, बरु उनीहरूलाई नेतृत्व क्षमताको विकास गर्न पनि प्रेरित गर्छ । यद्यपि, समस्या के छ भने विद्यार्थी राजनीति अझै पनि पुरानै दलगत संरचनाभित्र सीमित रहन पुगेको छ।

आजको पुस्ताका विद्यार्थीहरू केवल परम्परागत राजनीतिक आन्दोलनमा मात्र सीमित हुन सक्दैनन्। बदलिँदो विश्व व्यवस्थासँगै विद्यार्थी राजनीतिले नयाँ मोड लिन आवश्यक छ।

विद्यार्थी संगठनहरूले अब शिक्षाको गुणस्तर सुधारमा ध्यान दिनुपर्छ। त्रिचन्द्र क्याम्पस जस्ता ऐतिहासिक संस्थाहरूमा अझै पनि आधारभूत पूर्वाधार अभाव, अनुसन्धानको कमी तथा प्रविधि प्रयोगको अभाव देखिन्छ। विद्यार्थी नेताहरूले यस्ता समस्याहरूलाई समाधान गर्न दबाब सिर्जना गर्नुपर्छ। विज्ञान, प्रविधि, सामाजिक विज्ञान, तथा मानविकी संकायहरूमा अनुसन्धानलाई प्रोत्साहन गर्नुपर्छ। नेपालका विश्वविद्यालयहरूमा सिद्धान्तमा बढी ध्यान दिइन्छ, तर व्यावहारिक सीप र दक्षता अभाव छ। विद्यार्थी नेताहरूले व्यावहारिक ज्ञानको महत्व बुझाउँदै यसको लागि पहल गर्नुपर्छ। विश्वविद्यालय व्यवस्थापनमा पारदर्शिता अनिवार्य हुनुपर्छ, ताकि विद्यार्थीहरूले उचित सुविधा पाउन सकून्। 

२१औँ शताब्दी प्रविधिको युग हो। अब विद्यार्थी राजनीति केवल नारा जुलुस वा बन्द/हड्तालसम्म सीमित नरही, प्रविधि, स्टार्टअप, अनुसन्धान, तथा उद्यमशीलतालाई प्रोत्साहित गर्ने दिशामा लाग्नुपर्छ। विश्वविद्यालयहरूले स्टार्टअप इन्क्युबेटर, नवप्रवर्तन केन्द्रहरू र व्यवसायिक सीप तालिमहरू सञ्चालन गर्नुपर्छ। विद्यार्थी नेताहरूले डिजिटल सीपहरू सिक्न र सिकाउन जोड दिनुपर्छ, जसले नेपाललाई प्रविधिमा आत्मनिर्भर बनाउनेछ। त्यस्तै नेपाली विद्यार्थीहरूले अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिस्पर्धामा सक्षम हुनुपर्छ। अन्तर्राष्ट्रिय सेमिनार, एक्सचेन्ज प्रोग्राम तथा ग्लोबल कोलाबोरेशनलाई प्रवर्द्धन गर्नुपर्छ। 

केवल क्याम्पसभित्रको राजनीति होइन, राष्ट्रको नीति निर्माणमा विद्यार्थीहरूको सक्रिय भूमिका हुनुपर्छ। खासगरी, शैक्षिक नीति, रोजगारी नीति तथा युवामैत्री योजनाहरूमा विद्यार्थी नेताहरूले प्रत्यक्ष संलग्नता जनाउनुपर्छ। सरकारले ल्याउने शिक्षा नीति, विश्वविद्यालय सुधार योजना र पाठ्यक्रम परिमार्जनमा विद्यार्थी नेताहरूको सक्रिय भूमिका हुनुपर्छ। विद्यार्थीहरूले स्नातकपछि रोजगारी वा उद्यम गर्न सक्ने वातावरण बनाउनु आवश्यक छ। सरकारलाई यसबारे प्रभावकारी नीति बनाउन दबाब दिनुपर्छ।
महिला सशक्तीकरण, वातावरण संरक्षण, स्वास्थ्य, मानसिक स्वास्थ्य, तथा सामाजिक न्याय जस्ता विषयमा विद्यार्थी राजनीतिले सक्रिय भूमिका खेल्नुपर्छ।

क्याम्पसको समग्र व्यवस्थापन सुधारमा पनि ध्यान दिनुपर्छ। विद्यार्थीहरूको शुल्क पारदर्शी रूपमा प्रयोग भइरहेको छ कि छैन भन्ने स्पष्ट हुनुपर्छ।क्याम्पसकोआर्थिक पारदर्शिता सुनिश्चित गर्न सार्वजनिक विवरण उपलब्ध गराउनुपर्ने माग उठाउनुपर्छ। विद्यार्थीहरूको स्वास्थ्यलाई ध्यानमा राख्दै क्याम्पस परिसरभित्र स्वच्छ, पौष्टिक र किफायती खानपानको व्यवस्था गरिनुपर्छ । एक व्यवस्थित क्यान्टिन सञ्चालन गरी विद्यार्थीहरूको आवश्यकताअनुसार मूल्य निर्धारण, सरसफाइ र पोषण सम्बन्धी मापदण्ड पालना गर्न प्रशासनले ध्यान दिनुपर्छ। स्वस्थ्यकर वातावरण सुनिश्चित गर्न क्याम्पस परिसरको सरसफाइलाई प्राथमिकता दिनआवश्यक छ। नियमित फोहर व्यवस्थापन, शौचालयहरूको उचित मर्मतसम्भार तथा विद्यार्थीहरूको पहुँचमा शुद्ध खानेपानी उपलब्ध गराउने व्यवस्था हुनुपर्छ।  यसकालागि सरसफाइ कार्यक्रम, डस्टबिनको उचित व्यवस्थापन र फिल्टर गरिएको खानेपानी प्रणालीको स्थापना गर्नुपर्छ ।

नेपालका विद्यार्थी संगठनहरूले अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थी आन्दोलन, यूनेस्को, तथा अन्य ग्लोबल संस्थाहरूसँग सहकार्य गर्दै आफ्ना मुद्दाहरूलाई अन्तर्राष्ट्रिय तहमा लैजानुपर्छ। 

विद्यार्थीहरूलाई विश्वस्तरीय अवसरहरू दिनुपर्ने आवश्यकता छ। महिला, अल्पसंख्यक समुदाय, ग्रामीण क्षेत्रका विद्यार्थीहरूलाई नेतृत्वमा ल्याउनुपर्ने आवश्यक छ।

कक्षाहरूमा डिजिटल बोर्ड र प्रोजेक्टरको व्यवस्था गरी प्रविधिमैत्री शिक्षा लागू गर्नुपर्छ। प्रयोगशालाहरूको नियमित सरसफाइ, अत्याधुनिक उपकरणहरू र प्रविधिमैत्री विज्ञान प्रयोगशालाको स्तरवृद्धि गरिनुपर्छ। पर्याप्त पाठ्यपुस्तक, अनुसन्धान सामग्री, ई-पुस्तक र डिजिटल पुस्तकालयको सुविधा उपलब्ध गराई स्रोत वृद्धि गर्नुपर्छ।

त्रिचन्द्र क्याम्पस र स्ववियु निर्वाचन नेपाली विद्यार्थी राजनीतिमा अभिन्न अंग हुन्। तर, २१औँ शताब्दीको विद्यार्थी राजनीति पुरानै शैलीमा अघि बढ्न सक्दैन। 

अबको विद्यार्थी आन्दोलन शैक्षिक सुधार, प्रविधिको विकास, उद्यमशीलता तथा वैज्ञानिक अनुसन्धान प्रवर्द्धनमा केन्द्रित हुनुपर्छ। यदि विद्यार्थी राजनीतिले आफ्नो बाटो सही दिशामा लैजान सक्यो भने नेपालमा एक सक्षम, व्यावसायिक र नवप्रवर्तक नेतृत्व विकास हुनेछ । जसले मुलुकलाई समृद्धिको नयाँ यात्रामा अघि बढाउनेछ।
 
- सुदिक्षा भट्टराई
बीएससी दोस्रो वर्ष (माइक्रोबायोलोजी)
त्रिचन्द्र क्याम्पस